Uykusuzluk

Yazar

Ecz. Gita Parviz

"İnsomnia, bir kişinin başkalarının uyuyacağı süre boyunca uykuya dalamaması durumudur. "

İnsomnia nedir?

İnsomnia, bir kişinin başkalarının uyuyacağı süre boyunca uykuya dalamaması durumudur. İnsomnia, en sık teşhis edilen ikinci zihinsel bozukluktur ve sürekli huzursuzluk ve yorgunluğa ek olarak, gündüz bilişsel işlevleri ve/veya refahı ile ilgili sorunlara neden olabilir.

Uykusuzluk sorunu yaşayan kişiler, uykuya başlamada zorluk yaşama, gece yarısı genellikle sabah 3-5 civarında veya sabahın çok erken saatlerinde aniden uyanma ve uyuyamama gibi bir dizi semptomla karşılaşabilirler. Bu sorunlar uykuya başlamada zorluk (DIS), uykuyu sürdürmede zorluk (DMS) ve sabah erken uyanma (EMA) olarak adlandırılmaktadır.

İnsomnia tanısı

Genellikle uyku düzensizliği olan bireylerin %10'u insomnia tanı kriterleriyle karşılaşmaktadır. Bir kişinin uyku bozukluğuna insomnia tanısı koyabilmek için o kişinin daha önce bahsettiğimiz belirtileri haftada en az 3 gece yaşaması gerekir. Ayrıca, bu durumun 3 ay veya daha uzun süre devam etmesi gerekmektedir.

Öte yandan, klinik uygulamada tanımlama için başka tanı kriterleri de tasarlanmış ve yaygın olarak tercih edilmektedir. En sık kullanılan kriterler Uluslararası Uyku Bozukluğu Sınıflandırması (ICSD), Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) ve DSM'dir. Ek olarak, Dünya Sağlık Örgütü Bileşik Uluslararası Tanı Röportajı (CIDI) ICD/DSM kriterleri dikkate alarak uykusuzluğa yönelik bazı standartlaştırılmış tanı araçları geliştirilmiştir.

Yaygınlık

Toplumun yaklaşık 1/3'ü zaman zaman insomnia sorunu yaşıyor. İnsomnianın yaygınlığı dünya çapında farklı bölgeler arasında önemli ölçüde farklılık gösteriyor, ancak öngörücüler her yerde aynı görünüyor. İnsomnia çoğunlukla stresli dönemlerde ortaya çıkması nedeniyle bu bozukluğun bölgeye özgü bir etkiden ziyade duygu-durum ve anksiyete bozukluklarının varlığıyla ilişkili olduğu ve dolayısıyla ruh sağlığı durumunun iyi bir göstergesi olarak kullanılabileceği varsayılmaktadır.

İnsomnia nedenleri

Psikotik bozukluklar

İnsomnianın çoğunlukla ruh hali değişimleri, madde kötüye kullanımı, anksiyete ve psikotik bozukluklar tarafından tetiklenen ikincil bir bozukluk olduğu düşünülmektedir.

Kronik hastalıklar

İnsomnia ve kronik hastalıkların birlikteliği kapsamlı bir şekilde araştırılmış ve klinik düzeyde gösterilmiştir. Tip 2 diyabet hastası olan bireylerin yaklaşık %37 ila 50'sinde uyku sorunları da bulunmaktadır. Ayrıca kardiyovasküler olaylar ve insomnia birbirini güçlendirme özelliğine sahiptir; kalp hastalıklarının neden olduğu rahatsızlıklar uykusuzluğu tetikleyebilirken, uykusuzluk miyokard enfarktüsünün tekrarlama riskini artırmaktadır.

İlaçlar

Bazı ilaçlar yan etki olarak uykusuzluğa neden olabilir. Uykusuzluğun yaygınlığı anti-epileptik kullanan epilepsili kişiler arasında ve ayrıca oral kortikosteroid tüketen kişiler arasında, nüfusun geri kalanından önemli ölçüde daha yüksektir.

Yaşam tarzı

Yaşam tarzının uyku kalitesi ve süresi üzerinde büyük etkisi vardır. Yaşam tarzına yönelik müdahalelerle uykusuzluk çeken bireyler bu rahatsız edici durumu yönetebilir ve ortaya çıkma oranını en aza indirebilir. Gıda yeterliliği, sosyal katılım, fiziksel aktivite, tütün ve alkol tüketimi en belirleyici faktörlerden bazılarıdır. Ek olarak, çevresel ve sosyoekonomik faktörler uyku güçlükleriyle derinden ilişkilidir.

Cinsiyet farklılıkları

Genel olarak, klinik araştırmalara göre, kadınlar arasındaki insomnia prevalansının erkeklerden çok daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, adet döngüsü, ergenlik, hamilelik ve hatta menopoz sırasında ortaya çıkan steroid dalgalanmaları sırasında uyku ile ilgili şikayetler artmaktadır.

Yaş farklılıkları

Yaşlı nüfusun yaklaşık %40 ila 70'inin uykusuzluktan mustarip olduğu ve yaşlı toplumun yalnızca %20'sinin iyi uyuyabildiği tahmin edilmektedir. Yaşlılarda en sık duyulan uyku yakınması tekrarlayan gece uyanmaları olup bunu genellikle uykuya dalmada zorluk ve erken uyanma takip etmektedir. Yaşa bağlı uykusuzluğa psikiyatrik veya somatik hastalıklar neden olabilir; ancak asıl neden bedensel bozuklukların neden olduğu nöropatik ağrıdır. Tekrarlayan uykusuzluğun yüksek olması nedeniyle, yaşlıların çoğuna potansiyel ciddi yan etkileri olan uyku ilaçları reçete edilmektedir.

Tedavi stratejileri

Uykusuzluk için bilişsel davranış terapisi (CBTI)

Uykusuzluğun ilk tedavi yöntemidir. CBTI, gece saatlerinde uyku güçlüğünün başlatılması veya sürdürülmesi gibi uyku güçlüğünü hedefleyen, birden fazla bileşenden oluşan psikolojik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Kronik uykusuzluk tedavisinde minimum 6, maksimum 8 seans talep edilmektedir. CBTI'nin temel amacı, kronik uykusuzluğun ortaya çıkmasında rol oynayan stresli durumlar, duygusal tepkiler, erken yatma, gündüz işleyişini zorlaştıran kalıcı faktörleri çözmektir.

Hipnotikler

Hem benzodiazepinler (BZD'ler) hem de benzodiazepin olmayanlar (BZD olmayanlar), özellikle yaşlı hastalarda uykusuzluk tedavisi için yaygın olarak reçete edilmektedir. Bu ilaçların uyku kalitesini artırma ve süresini uzatma özelliği vardır. Uykusuzluğun hipnotiklerle semptomatik olarak giderilmesi tamamen başarılmış olmasına rağmen; ancak bağımlılık riski ve diğer gündüz sonuçları nedeniyle bu ilaçların uzun süreli kullanımından vazgeçilmektedir.

Melatonin

Melatonin epifiz bezi tarafından üretilen ve salgılanan bir hormondur ve temel fizyolojik sorumlulukları uyutucu sinyallerle ve dolayısıyla sirkadiyen ritimle bağlantılıdır. Düşük doz melatonin uykunun başlamasına yardımcı olabilir ve kalitesini artırabilir. Melatoninin yan etki profili hipnotiklere göre daha dar olmakla birlikte, melatonine bağlı yaygın olarak görülen yan etkiler baş ağrısı, bulantı ve uyuşukluktur.

Aromaterapi

Aromaterapinin uyku kalitesi üzerinde olağanüstü bir etkisi vardır. Uykusuzluk tedavisi için standart ilaç rejimine farmakolojik olmayan bir yardımcı ilaç olarak eklenebilir ve gelecekte ki klinik uygulamaya yardımcı olacak uygun rehber hazırlanmalıdır.

Özet

İnsomnia ile ölüm arasında yerleşik bir ilişki bulunmamakla birlikte, bu durumdan mustarip olan bireylerin yaşam kalitesini ve refahını azaltır; bu nedenle uygun şekilde yönetilmeli ve kontrol altında tutulmalıdır. Farmakolojik tedavi her zaman bir seçenektir ancak öncelikle yaşam tarzı değişikliği veya aromaterapi gibi farmakolojik olmayan yöntemlerin denenmesi tercih edilir.

Aernout E, et al., International study of the prevalence and factors associated with insomnia in the general population.(2021).

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33957414

Dean YE, et al., Association between insomnia and the incidence of myocardial infarction: A systematic review and meta-analysis. (2023).

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/36841256

Enomoto M, et al., Long-term use of hypnotics: Analysis of trends and risk factors.

(2020).

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S016383431930502X

Hollsten I, et al., Insomnia in the elderly: reported reasons and their associations with medication in general practice in Denmark. (2020).

https://doi.org/10.1080/02813432.2020.1753382

Ibanez V, Silva J, and Cauli O, A survey on sleep assessment methods. (2018).

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29844990

Jeon GH, Insomnia in Postmenopausal Women: How to Approach and Treat It? (2024).

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/38256562

Li H, et al. Anxiety and depression among patients with insomnia during the first wave and the release of the COVID-19 in Northeast China: A cross-sectional survey. (2024).

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/38176447

Liu J-W, et al., Location, Spreading and Oral Corticosteroids are Associated with Insomnia in Vitiligo Patients: A Case–Control Study. (2021). https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.2147/CCID.S322963

Low TL, Choo FN, and Tan SM, The efficacy of melatonin and melatonin agonists in insomnia – An umbrella review. (2020). https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022395619309872

Macêdo PJOM, et al., Insomnia in people with epilepsy: A review of insomnia prevalence, risk factors and associations with epilepsy-related factors. (2017). https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0920121116304120

Muhammad T, Gharge S, and Meher T, The associations of BMI, chronic conditions and lifestyle factors with insomnia symptoms among older adults in India. (2022). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/36108066

Narisawa H, et al., Prevalence, symptomatic features, and factors associated with sleep disturbance/insomnia in Japanese patients with type-2 diabetes. (2017). https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.2147/NDT.S134814